Ջավախք

Մեծ Հայքի 15 նահանգներից   տասներեքերորդի` Գուգարքի գավառներից,  Ջավախքը հիշատակվում է ութերորդը:
«Ջավախք»  տերմինի մասին պատմագրության մեջ հայտնվել են տարբեր տեսակետներ: Ըստ վրաց  մատենագիր Լեոնտի Մրովելու` Կուրի դաշտավայրը, Փոցխով գետի շրջատարածքը (պատմական Սամցխե գավառ, այժմ` Ախալցխա) և հարակից այլ հողեր ժառանգություն են հասել վրացիների նախահայր Քարթլոսի թոռանը` Ջավախոսին, Մցխեթոսի որդուն: Ջավախոսի անունից էլ երկրամասը կոչվել է Ջավախք, վրացերեն` Ջավախեթի:  Ըստ մեկ այլ ավանդապատումի` այդ անունը երկրամասին տրվել է առասպելական Ջավախ իշխանի պատվին: Սակայն այս  հիմնավորումներն իրավամբ համարելով առասպելական և խիստ պարզունակ՝ հետագայի ուսումնասիրողներից շատերը փորձել են գտնել ուրիշ բացատրություններ: Ոմանք, հաշվի առնելով Ջավախքում ցրտադիմացկուն հացազգիներ աճեցնելու համար բարենպաստ կլիմայական պայմանները, նրա անունը կապում են վրացերեն Wvavi (ճվավի)` տարեկան (աշորա) բառի հետ:

«Ջավախք»   տեղանունը, ինչպես երևում է ուրարտական (Վանի թագավորության) արձանագրություններից, մ. թ. ա. IX դարի վերջից Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիսում հիշատակվող Զաբախա կամ Զաբախյան երկրի անվան տառադարձված տարբերակն է` Ջաբախա – Ջավախա- Ջավախք: Բանասեր Վահան Սարգսյանն իր «Ջաւախք տեղանվան ծագումը»  գրքույկում լեզվաբանական նյութերի վերլուծության, հայ-բասկական լեզվական առնչությունների հետազոտության հիման վրա հանգում է այն հետևության, որ Զաբախան Ջավախք տեղանվան ամենահին տարբերակը չէ: Հնագույնն ունի հայկական ծագում: «Ջաւախք տեղանունը, -գրում է նա, -ծագում է հայերեն ճապաղ` փռված, տարածված, ծավալված բառից, որը համապատասխանում է տեղանքի ֆիզիկական առանձնահատկություններին, քանի որ Ջավախքը գտնվում է ընդարձակ հարթավայրում..»: